قادر آشنا در پنل پژوهشی جشنواره تئاتر فجر و تئاتر انقلاب عنوان کرد:
هنرمندان باید بتوانند به نقد عملکرد مدیران بپردازند
در همه عرصهها چه اجتماعی، چه سیاسی و فرهنگی، چه اقتصادی و چه حتی نظامی معضلاتی وجود دارد در حالیکه در عمل یا هنرمندان تئاتر پرداختن به این مهم را وظیفه خود نمیدانند و یا ما به عنوان مسئولان فرهنگی این اجازه را به آنها ندادهایم که باید زمینه چنین نگاه نقادانهای به وجود آید.
به گزارش ایران تئاتر، پنل بررسی جشنواره "تئاتر فجر" و تئاتر انقلاب از سوی دانشگاه سوره و به مناسبت هفته هنر انقلاب اسلامی روز گذشته 25 فروردینماه با حضور کارشناسان تئاتر و مدیران اجرایی هنرهای نمایشی کشور و به دبیری فرزاد معافی غفاری، مدیر گروه نمایش دانشگاه سوره برگزار شد.
قادر آشنا؛ مدیرکل هنرهای نمایشی ارشاد، حسین مسافرآستانه؛ دبیر چهلمین جشنواره تئاتر فجر، سعید اسدی؛ مدیر دفتر پژوهش، آموزش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی، علی ایزدی؛ مدیر دفتر طرح و برنامه اداره کل هنرهای نمایشی و شکوفه ماسوری؛ مدرس دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه سوره در این نشست که به شکل مجازی برگزار شد به ایراد سخن پرداختند.
قادر آشنا؛ مدیرکل هنرهای نمایشی ارشاد در بخشی از این نشست به دگرگونی ایران در همه زمینهها به عنوان ماحصل وقوع انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: اندیشه دینی و خمیرمایه دین در جریان این دگرگونی بر همه مناسبات و امور کشور حاکم شد و هنر نیز این قاعده مستثنی نبود و باید دید که رابطه هنر با این حوزه چگونه بوده است و از آنجا که به نظر من وجه غالب گفتمانی متأثر از وقوع انقلاب و پس از آن در دوره کنونی نیز اسلام سیاسی است باید گفت که عرصه هنر به شکل عام و عرصه تئاتر به شکل خاص توانست سازگاری خوبی را با این اندیشه از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون با این مقوله به وجود آورد.
باید دید که چه نسبتی میان تئاتر و آرمانهای امام (ره) وجود دارد
وی با اشاره به اینکه اساس هنر تئاتر بر ماهیت اعتراض و هنری انقلابی است، تصریح کرد: نکته دیگر حائزاهمیت در این مسئلهای است که باید دید چه نسبتی میان آرمان و اندیشه امام راحل با مقوله فرهنگی و هنری به نام تئاتر وجود دارد و آمار و ارقام موجود حاکی از این است که تئاتر بعد از انقلاب مورد توجه جدی نظام حاکم قرار گرفته است و چه به لحاظ سیاسی و جغرافیایی و چه به لحاظ رشتههای مرتبط با این موضوع و چه از نظر رشتههای ایجاد شده مرتبط با این هنر در دانشگاهها؛ تعدد جشنوارهها و رویدادهای تئاتر بعد از انقلاب و تعامل و تبادل افکار در عرصه بینالمللی تئاتر همگی گواه آن است که تئاتر ایران بعد از انقلاب به یک خودباوری و خوداتکایی رسیده است تا جایی که اینک تئاتر در جای جای ایران اسلامی جاری و سازی است در حالیکه تا پیش از انقلاب تنها منحصر به چند استان بود و حتی در پایتخت و مثلاً در مجموعه تئاتر شهر در یک بازه زمانی میانگین آثار به روی صحنه رفته 7 نمایش بود در حالیکه در همین دوره اخیر در مجموعه تئاتر شهر شاهد اجرای 23 نمایش در همان بازه زمانی در مجموعه تئاتر شهر بودیم.
آشنا با اشاره به اینکه در حوزه سیاستگذاری تئاتر اقداماتی خلاقانه طی این سالها صورت گرفته است گفت: این مدعا را میتوانیم با آمارهای دقیقی که در اختیار داریم به اثبات برسانیم و باید در یک کلام بگویم که تئاتر از نظر کمی و کیفی طی این سالها رشد فزاینده و پرشتابی داشته است اما همانگونه که گفتم مسئله اصلی در تئاتر بعد از انقلاب محکزنی آن با اندیشه و آرمانهای امام راحل به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است که باید اذعان کرد که همچنان تا نقطه ایدهآل آن فاصله زیادی داریم.
مدیرکل هنرهای نمایش ارشاد با اشاره به فرموده امام راحل در تبیین مختصات هنر به مختصات کاری که اینک در تئاتر انجام میشود و نسبت آن با ایدهآلهای اندیشهای امام پرداخت و گفت: امام هنر را در مدرسه عشق نشان دهنده نقاط کور و مبهمی و معضلاتی میدانند که در همه عرصهها چه اجتماعی، چه سیاسی و فرهنگی، چه اقتصادی و چه حتی نظامی وجود دارد در حالیکه در عمل یا هنرمندان تئاتر پرداختن به این مهم را وظیفه خود نمیدانند و یا ما به عنوان مسئولان فرهنگی این اجازه را به آنها ندادهایم که پیرامون این مسائل به طرح موضوع و تولید اثر پردازند.
وی ادامه داد: ورود به این موضوعات خطیر از دریچه هنر تئاتر به مثابه تیشه به ریشه اصل نظام و از بین بردن بنمایههای سیاسی و فرهنگی آن نیست؛ در امریکا شاهد هستید که هنرمندان به نقد تحلیلی عملکرد رؤسای جمهور خود میپردازند و در همین دوره اخیر شاهد نقد شدید نسبت به عملرکرد ترامپ از سوی جامعه هنری بودیم اما این به آن معنا نیست که اساس سیاستها و برنامهریزیهای نظام حاکم امریکا برهم خورد و همیشه پرچم امریکا بالاست بلکه باید با استفاده از زبان هنر و به ویژه تئاتر معضلات، کاستی را به وضوح نمایان ساخت تا به این واسطه امید به اصلاح آن داشت.
تئاتر برای نقد منصفانه امور نیاز به تأمین زیرساختها دارد
آشنا در پایان سخنان خود گفت: البته تحقق چنین امری نیاز به تأمین زیرساختهای لازم دارد؛ هم در حوزه اندیشه ای و اصلاح برخی سیاستهای دست و پا گیر فرهنگی باید اهتمام و عزمی صورت گیرد و هم زیرساختهای فیزیکی و لازم در ایجاد و تجهیز امکانات سختافزاری تئاتر باید فراهم شود که در آینده نزدیک و دور شاهد رشد و تعالی مناسب تئاتر باشیم.
حسین مسافرآستانه؛ دبیر چهلمین جشنواره "تئاتر فجر" نیز در این نشست با اشاره به تحول محسوس صورت گرفته در عرصه تئاتر بعد از انقلاب گفت: تئاتر پس از انقلاب مسیری متفاوت را در پیش گرفت و متأثر از تفکر به وجود آمده که اغلب نگرشی متعالی و اسلامی بود توانست جهشی هر چند مقطعی را در نوع پرداختن به موضوعات خاص به وجود آورد با این وجود این جریان چندان دوام نیاورد و از آنجا که آثار نتوانستند ارتباط مؤثری میان مفاهیم ارزشی و دینی و تبدیل شدن آن به یک فرایند تئاتری حاصل دراماتورژی را به وجود آوردند لذا در فاصله کمی شاهد بودیم که آثاری صرفاً شعاری و به دور از تعمق جایگزین تئاتری برگرفته از این اندیشه ناب شدند و البته مجدد رویکرد فعالیتهای تئاتری به سمت تئاتری که آبشخور آن تئاتر غربی و آثار ترجمهای بود گرایش پیدا کرد.
تئاتر در مقطعی از انقلاب رویکردی شعار و خشک نسبت به این ایدئولوژی داشت
وی با اشاره به اینکه تئاتر را باید ابزاری در بیان و بسط اندیشه انقلابی متأثر از باورها و مفاهیم اسلامی به برکت انقلاب اسلامی تلقی کرد، تصریح کرد: متأسفانه همان تعداد معدود تئاتری که براساس این تفکر و اندیشه شکل گرفتند نیز دیری نپایید که تبدیل به ابزاری برای تبیین تفکرات خشک و شعاری این ایدئولوژی بود که با تدوام این روند به مرور راه آن مسدود شد.
این مدرس و کارگردان تئاتر تصریح کرد: وقوع این مسئله در زمانی بود که توقعی که از تئاتر انقلابی پس از انقلاب میرفت این بود که اندیشه زمینی و زندگی متریالیستی را تبدیل به اندیشهای با نگاه آسمانی و متعالی کند که براین اساس بتواند به وجوه هنر قدسی نیز صحه بگذارد اما شکل پرداخت به چنین تفکری آنچنان در سطح ماند و همانطور که گفته شد پرداختی شعاری به آن صورت گرفت که نتوانست چندان توفیقی به دست آورد.
رشد تئاتر پس از انقلاب از نظر آماری و کمی، چشمگیر است
مسافرآستانه افزود: با این وجود اما نباید از حق گذشت که تئاتر پس از انقلاب از نظر آماری و حجم کمی کارهای صورت گرفته با آنچه پیش از انقلاب شاهد آن بودیم قابل مقایسه نیست و البته یک تفکر دیگری نیز براین اساس غالب شد و آن اینکه نگرش توده مردم و حتی عوام نیز به تئاتر تغییر کرد تا آنجا که اگر تا پیش از انقلاب، خانوادهها نسبت به اشتغال فرزندان خود به تئاتر موضع منفی داشتند اما پس از انقلاب، بسیاری از آنها حتی در شهرستانهایی به دور از مرکز، نسبت به تحصیل و ادامه فعالیت فرزندانشان نرمش و انعطاف خاصی از خود نشان دادند.
دبیر چهلمین جشنواره «تئاتر فجر» در پایان سخنان خود با تشکر از برگزاری چنین پنلهایی گفت: نکاتی که در این سلسله نشستها به آن پرداخته میشود مفید است اما باید گفت که هر کدام از موضوعات مطرح شده خود نیازمند ایجاد یک پنل تخصصی است و من از دانشاه سوره درخواست میکنم که متولی برگزاری این پنلها برای بررسی و تجزیه و تحلیل مسائل مختلف به شکل ماهیانه باشد.
انقلاب پدیده پویا با گفتمانهای تازه است
سعید اسدی؛ مدیر دفتر پژوهش، آموزش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی دیگر سخنارن این نشست بود که با اشاره به اینکه تاریخ جوامع بشری شاهد دگرگونیهای فراوانی بوده است گفت: وقوع انقلاب یکی از آن دگرگونی های عرصه زندگی اجتماعی ملل در اعصار و جغرافیای گوناگون است که البته باید انقلاب را به عنوان یک پدیده پویای تاریخی دانست که صدالبته این دگرگونی گفتمانهای تازهای را نیز به وجود میآورد.
وی ادامه داد: این پدیده پویا جریانی پویا و مؤثری همچون هنرهای نمایشی و تئاتر را نیز با تغییراتی و استحالههایی همراه میسازد و نوعی نگرش و پرداختن به مضامین جاری در این پدیده فرهنگی و هنری را به شکل بنیادین تغییر میدهد تا جایی که تئاتر تنها ابزاری برای بیان برخی منویات و باورهایی میشود که جریان انقلابی آن را به وجود آورده است.
اسدی تصریح کرد: انقلاب مشروطه نخستین گامهای مؤثر را در چنین تغییر و تحولی در تئاتر فراهم آورد و براساس همان تغییر و تحول در تئاتر مشروطه شاهد هستیم که در دوره انقلاب اسلامی نیز تئاتر تبدیل به ابزاری می شود که تنها براورده کننده اندیشه و ایدئولوژی انقلابی است و همواره در پی یافتن نسبتی میان خود با آنچه که بزرگان انقلاب اسلامی به آن اندیشه کرده و در صدد تحقق آن بودهاند.
گرایشات سیاسی در جهتدهی به تئاتر پس از انقلاب مؤثر بود
مدیر دفتر پژوهش، آموژش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی افزود: برقراری نسبت میان ماهیت انقلاب با ساختار تئاتر در برههای از زمان تحت تأثیر تعارضی که میان جناحهای گوناگون سیاسی در روند انقلاب اسلامی شکل گرفته بودند، قرار میگیرد و هر کدام از این گرایشات تأثیر عمیق خود را بر جریان جاری تئاتر میگذارند چرا که تئاتر تریبونی نافذ برای بیان اندیشههای جناحی است که شاید به این واسطه تئاتر پس از انقلاب از نظر محتوای پرداخته شده در آنها از یک وحدت رویه و انسجام مؤثر و یکسانی تبعیت نمیکند و البته بیشترین تحول را در عرصه تئاتر پس از انقلاب در حوزه ساختاری شاهد هستیم که به وجود آمدن جشنوارههای مختلف از جمله آنهاست تا جایی که در برههای از زمان انقلاب اسلامی، تئاتر ایران را جشنوارهزده توصیف میکنیم.
اسدی از جمله معضلات تئاتر پس از انقلاب اسلامی را عدم تجمیع امکانات و بودجه تئاتری در یک تشکیلات واحد دانست و گفت: این شکل از پرداختن به عرصه تولیدات و برگزاری رویدادهای تئاتری موجب شد که با توجه به بودجه و اعتبارات محدود تئاتری عملاً از مقطعی به بعد شاهد تولید و به روی صحنه رفتن آثار شاخص تئاتری که جریانساز و فرهنگساز باشند نباشیم و به تدریج روند آماتوری پرداختن به تئاتر از جریان حرفهای تئاتر سبقت زیادی بگیرد.
شاهد قوت گرفتن تئاتر استانی پس از انقلاب بودیم
وی در پایان گفت: در دهههای اخیر خوشبختانه تئاتر استانی شکل و انسجام قوی به خود گرفته است که به بروز استعدادهای ناشناخته تئاتری شده تا جایی که تولیدات باکیفیت تئاتری از سوی آنها ما را نسبت به آینده تئاتر پس از انقلاب امیدوار میسازد؛ با این وجود این جریان نوپدید نیاز به حمایتهای همهجانبه مالی و امکاناتی دارد که البته باز به جهت تخصیص بودجه نه چندان مناسب تئاتری و تزریق همین بودجه کم به جریان آماتوری تئاتر براساس آنچه که به آن اشاره شد، عملاً استعدادهای نوپدید تئاتری که اغلب خاستگاه آنها شهرستانهاست در نطفه خفه میشوند.
علی ایزدی؛ مدیر دفتر طرح و برنامه اداره کل هنرهای نمایشی نیز در این نشست گفت: ذات انقلاب اسلامی با تغییر و دگرگونی و رفتن از وضعیت موجود به وضعیتی آرمانی و متعالی است و این میان نسبتی که میان تئاتر و انقلاب میتوان در نظر گرفت آن است که تئاتر به عنوان ابزاری مؤثر میتواند به این جریان تغییر و تحولی منبعث از انقلاب کمک کند.
تئاتر در سالهای اولیه انقلاب تحت تأثیر برخی رفتارهای هیجانی و احساسی بود
وی ادامه داد: با این وجود باید گفت طبیعت هر انقلابی به این جهت که قرار است تغییراتی را موجب شود لذا در ابتدا شاید با بروز برخی رفتارهای هیجانی و احساسی هم همراه باشد همچنانکه در ابتدای انقلاب اسلامی با نوعی تئاتر روبرو هستیم که همانطور که اشاره شد بیشتر از اینکه به کنه و هستی وجودی و فلسفی انقلاب بپردازد با پرداختی سطحی بیشتر با هدف تبلیغ و پروپاگاندا ایجاد شد.
ایزدی تصریح کرد: وقوع جنگ تحمیلی و دفاع مقدس را باید نقطه عطفی در جریان انقلاب اسلامی محسوب کرد؛ پدیدهای که موجب شد تا به واسطه مقایسه ای که میان قداست آن و برخی از رویدادهای تاریخی که ما آنها را مقدس میدانیم همچون واقعه عاشورا به دنبال معاصرسازی و ایجاد ارتباطی میان آنها برآییم تا جایی که با وجود آنکه ماهیت اندیشهای انقلاب مبتنی بر دین و انگارههای دینی است اما از برههای به بعد وجوه پررنگیتری از اندیشه و باور دینی و اسلامی را در آثار نمایشی شاهد باشیم.
تئاتر انقلاب منطبق با باور و اندیشه دینی و اسلامی است
مدیر دفتر طرح و برنامه اداره کل هنرهای نمایشی گفت: جلوتر که میآییم صرفنظر از بروز جریان روشنفکری و پررنگ شدن پرداختن به آثار نمایشی غربی و خارجی با این حال اما در آثار هنرمندان تئاتر ایرانی شاهد پرداختن به برخی موضوعات اجتماعی، معضلات و مشکلات زندگی افراد و نسبت میان زندگی برمبنای سنت و زندگی با بروز برخی مؤلفههای جامعه مدرن هستیم تا در راستای این چالش، هر چه مظاهر این زندگی به انگارههای اندیشه اسلامی و سبک زندگی منطبق با باورهای دینی قرابت بیشتری داشته باشد، از اعتبار بیشتری در پرداختن به هنر متعالی و دینی برخوردار باشد.
ایزدی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به آمارهای موجود در زمینه برگزاری رویدادهای نمایشی پس از انقلاب اسلامی گفت: تاکنون 39 دوره از جشنواره "تئاتر فجر" را شاهد بودیم که به جرئت میتوانم بگویم این جشنواره در دو دهه در اوج اعتبار جهانی قرار داشت.
وی حضور گروههای استانی در این جشنواره و امکان استعدادیابی از میان گروههای نمایشی شهرستانها را از جمله دستاوردهای رویداد جشنواره "تئاتر فجر" پس از انقلاب برشمرد و گفت: 24 دوره جشنواره استانی برگزار کردیم که در هر دوره شاهد معرفی استعدادهای نوظهور تئاتر از میان آنها بودیم که هم اکنون بسیاری از آنها در عرصههای حرفهای موجب اعتبار تئاتر ایران در عرصه ملی و بینالمللی هستند.
930 گروه تئاتری به شکل رسمی در کشور فعال هستند
ایزدی با اشاره به ثبت گروه های نمایشی در مقطعی از دوران مدیریت تئاتر پس از انقلاب اسلامی در پایان گفت: 930 گروه ثبت شده تئاتری در ایران براساس آخرین آمار ثبت شده در اداره کل هنرهای نمایشی در حال فعالیت هستند که این رشدی قابل توجه و چشمگیر در جریان تئاتر پس از انقلاب محسوب میشود که نشان از اقبال قابل توجه قشرهای گوناگون مردم چه آنها که سواد آکادمیک تئاتر دارند و چه آنهایی که ندارند در تئاتر پس از انقلاب دارد مضافاً بر اینکه بالغ بر 640 عنوان کتاب تخصصی در زمینه تئاتر چاپ و منتشر شده است.
شاهد خودبسندگی جریان آموزش و تربیت تئاتری پس از انقلاب بودیم
براساس این گزارش شکوفه ماسوری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه سوره دیگر سخنران این نشست به رونق جریان آموزش تئاتر و تربیت نیروهای مؤثر و بانفوذ تئاتری در تئاتر پس از انقلاب اسلامی پرداخت و گفت: انقلاب اسلامی موجب شد که نیروهای فعال تئاتری به داشتهها و دانش بومی خود متکی و بسنده کنند و در جهت ترمیم خود با استفاده از استعدادهای داخلی بپردازند که نتیجه آن مدیریت کارآمد تئاتری در برهههای گوناگون امور تئاتری است.
وی ادامه داد: هر چند که این خودبسندگی در جریان آموزش تئاتر پس از انقلاب را باید نقطه عطفی داشت اما باید گفت، جذب افسارگسیخته هنرجویان و دانشجویان تئاتر در مقطعی که حتی بدون انجام آزمون عملی از سوی برخی از دانشگاهها صورت گرفت موجب شد تا در برهه ای از زمان با حجمی عظیم از فارغالتحصیلان تئاتر مواجه شویم که به دلایلی از جمله نبود امکانات زیرساختی برای اشتغال و تولید و اجرای آثار نمایشی عملاً بسیاری از آنها از چرخه فعالیتهای جاری تئاتری خارج شدند.
بیش از توان و ظرفیت تئاتری دانشجو و هنرجوی تئاتر جذب کردیم
ماسوری تصریح کرد: پرداختن به این مباحث نیاز به ارائه آمار دقیق و کارشناسی شده دارد و نمیتوان تنها با ارائه یک آمار کلی چنین تصور کرد که تئاتر پس از انقلاب در بسیاری از مقاطع رشد کمی و کیفی داشته است و به شکل خیلی کلی میتوان گفت که به دلیل فراهم نبودن امکانات و زمینههای لازم، بالغ بر 70 درصد نیروی کارشناسی تربیت شده تئاتر به ویژه در محیطهای دانشگاهی از فعالیت در این حوزه جا ماندند.
عضو هیئت علمی دانشگاه سوره در پایان گفت: به نظر میرسد که برای تأمل و تعمیق بیشتر بر روی مباحث کلی پرداخت شده در تئاتر پس از انقلاب نیاز به برگزاری بیشتر این سلسله جلسات داشته باشیم و آنچه که گفته شد بیشتر یک تلقی و آمار کلی از وضعیت تئاتر بعد از انقلاب باشد که باید در پنلهای کاملاً تخصصی به آن پرداخته شده و خروجی کاربردی داشته باشد.